Was het doel van social media en internetplatformen om mensen met elkaar te verbinden en informatie vrij en open te kunnen uitwisselen? Nu zitten we met platformen die bepalen wat je leest en in welke context je dat leest. Platformen die zijn ingesteld om zoveel mogelijk van jouw aandacht te kapen en door te verkopen. Platformen die van alles doen om maar zoveel mogelijk data te vergaren.
Op maatschappelijk niveau worden we helemaal niet opener en begripvoller naar elkaar door social media, maar verschansen we ons meer en meer in onze eigen bubbles en groepen en hebben steeds minder begrip voor de ander (Welke progressieveling kan nog begrip opbrengen voor mensen die op Wilders of Baudet hebben gestemd? En andersom?).
Het verdienmodel van deze bedrijven is de kern van het probleem. Dat verdienmodel prikkelt via allerlei logische stappen tot wat Jaron Lanier mooi samenvat als: "Wat ooit reclame heette, moet je nu zien als non-stop gedragsmodificatie op wereldwijde schaal".
Best jammer. Maar het is niet zo dat internet en social-media noodzakelijkerwijs afhankelijk zijn van advertenties en van de verzameling van data. Dat is een keus en wij kunnen er samen voor zorgen dat de keus anders uitvalt.
Ik heb het veel over Google en Facebook. Het zijn de grootste en de meest voor de hand liggende voorbeelden maar niet de enige. Ze zijn voor het overgrote deel van hun inkomsten afhankelijk van adverteerders. Als je naar de andere grote IT bedrijven kijkt (Apple, Microsoft en Amazon) hebben die een heel andere mix van inkomsten (hardware, software, muziek, verkoop). Om die reden zijn die bedrijven minder vatbaar voor de problematische mix van adverteren, data vergaring, en gedragsverandering, wat niet wil zeggen dat ze probleemloos zijn. De voorbeelden die ik noem zijn westerse bedrijven, maar hetzelfde kun je natuurlijk ook zeggen over de grote Chinese internetbedrijven. Het verschil is dat we in het westen in principe meer mogelijkheden hebben om onszelf te beschermen en invloed uit te oefenen.